Jednym z kluczowych założeń medycyny chińskiej jest ścisłe powiązanie ciała i umysłu. W tym podejściu umysł (Shen) nie jest jedynie zdolnością do myślenia, ale również przejawem naszej energii życiowej (Qi). To on odpowiada za nasze emocje, kreatywność, poczucie radości, a nawet duchowość.
Shen można rozumieć jako „Ducha” – to nasza świadomość, zdolność do przeżywania emocji i siła, która motywuje nas do działania. Jeśli Umysł jest silny, czujemy się zadowoleni, mamy jasny umysł i energię do życia. Gdy jest osłabiony, pojawia się zamęt w myślach, apatia, lęk, bezsenność, depresja czy brak zainteresowania życiem. W skrajnych przypadkach zaburzenia Shen mogą prowadzić do poważnych problemów psychicznych.
Medycyna chińska uważa, że nasz umysł ma swoje korzenie w Esencji (Jing), którą dziedziczymy od rodziców. To ona stanowi biologiczną podstawę naszej witalności i siły psychicznej. Po narodzinach Shen jest dodatkowo odżywiany przez Qi oraz Krew wytwarzane przez układ trawienny (głównie Żołądek i śledzionę). Jeśli osłabimy nasz organizm złą dietą, stresem czy przemęczeniem, Shen może ucierpieć.
W zachodnim ujęciu umysł obejmuje siłę woli oraz intelekt. Koncepcja ta odnosi się do ogólnych zdolności poznawczych, takich jak zdolność do tworzenia idei, osobowość, pamięć, uczucia i mądrość.
Umysł (Shen) rezyduje w Sercu i, jak można sobie wyobrazić, jego rola wykracza poza fizyczne funkcje tego narządu. Istnieje powód, dla którego Serce jest tak silnie powiązane z emocjami w wielu tradycjach na całym świecie.
To intuicyjne powiązanie jest często pomijane w medycynie zachodniej, jednak w psycho-duchowym ujęciu medycyny chińskiej Shen w Sercu bywa kluczowym czynnikiem wpływającym na rozwój tzw. „chorób serca”. Jeśli w społeczeństwach zachodnich obserwujemy epidemię chorób sercowo-naczyniowych, przyczyna może leżeć nie tylko w zablokowanych tętnicach czy wadach zastawkowych, ale również w aspekcie duchowym i emocjonalnym.
Ponieważ „Serce rządzi Umysłem”, jego kondycja wpływa na naszą zdolność do jasnego myślenia, właściwego zachowania, trafnego rozróżniania sytuacji, adekwatnego reagowania, spójnej komunikacji oraz odczuwania szczęścia i głębokiej radości.
Funkcje umysłu (Shen)
Zmysły
Wszystkie zmysły (wzrok, słuch, węch, smak i dotyk) zależą od Umysłu (Shen) w taki sam sposób, w jaki zależą od mózgu w medycynie zachodniej.
W medycynie chińskiej każdy zmysł jest powiązany z określonym organem: węch z płucami, smak ze śledzioną i sercem, słuch z nerkami, a wzrok z wątrobą.
Jednak wszystkie zmysły polegają również na sercu, ponieważ to umysł ostatecznie odbiera percepcje sensoryczne.
Zmysł wzroku jest ściśle powiązany z Wątrobą, szczególnie z jej Krwią. Choć oczy wymagają odżywienia poprzez Krew Wątroby, jej przepływ odbywa się przez naczynia krwionośne, które znajdują się pod kontrolą Serca. Medycyna chińska uznaje nadmierne obciążanie wzroku za szkodliwe dla naczyń krwionośnych oraz samego Serca, co może wyjaśniać negatywne skutki nadmiernego oglądania telewizji, zwłaszcza u dzieci.
Zmysł słuchu zależy od Nerek, jednak Serce także odgrywa istotną rolę, ponieważ dostarcza Qi i Krew do uszu. Niektóre rodzaje szumów usznych mogą być wynikiem niedoboru Qi Serca, które nie dociera do uszu.
Zmysł węchu również zależy od Serca i Umysłu wraz z Płucami. Chińskie przysłowie medyczne głosi: „Pięć zapachów dostaje się do nosa i jest przechowywanych przez Płuca i Serce; jeśli Płuca i Serce są chore, nos nie może odczuwać zapachów”.
Zmysł smaku naturalnie zależy od Serca i Umysłu, ponieważ język jest uznawany za „odgałęzienie” Serca. Podobnie zmysł dotyku jest ściśle powiązany z Sercem i Shen, ponieważ odpowiada za percepcję oraz organizację bodźców sensorycznych.
Świadomość obejmuje całość myśli, percepcji oraz samego stanu bycia świadomym. To jedna z najważniejszych funkcji Umysłu (Shen). To on, rezydując w Sercu, sprawia, że odczuwamy siebie jako indywidualne istoty. W psychologii można go porównać do świadomości ego.
Shen odpowiada za rozpoznawanie myśli, percepcji i uczuć. Gdy jest w harmonii, umysł pozostaje czysty i klarowny. Gdy dochodzi do zaburzeń, może pojawić się chaos myślowy, przytłumienie emocjonalne lub nawet utrata świadomości.
Uczucia zależą od Umysłu (Shen), ponieważ to właśnie Serce nadaje im wymiar odczuwania. Termin „uczucia” odnosi się do naturalnego spektrum doznań afektywnych, które są integralną częścią ludzkiego doświadczenia. Natomiast „emocje” to uczucia, które ze względu na ich intensywność lub długotrwałe utrzymywanie się mogą przyczyniać się do rozwoju chorób.
Myślenie – silny Umysł gwarantuje jasność myśli. Osłabiony sprawia, że myślenie staje się powolne, a refleks przytępiony.
Pamięć – w medycynie chińskiej odnosi się do zdolności zapamiętywania informacji oraz przywoływania wspomnień. Obie funkcje są zarządzane przez Serce, ale także Śledzionę (związaną z intelektem) i Nerki (odpowiedzialne za siłę woli ).
Wgląd oznacza zdolność do samopoznania i introspekcji. Bodźce emocjonalne, percepcje oraz doznania są odbierane i rozpoznawane przez Umysł.
Poznawanie obejmuje procesy myślowe, pamięć, język, rozwiązywanie problemów i myślenie abstrakcyjne.
Sen w medycynie chińskiej zależy od stanu Umysłu. Spokojne Shen sprzyja regeneracji, natomiast jego zaburzenia mogą prowadzić do bezsenności.
Inteligencja – zdrowe Serce i silny Umysł zwiększają zdolność do logicznego myślenia i przyswajania wiedzy. Osłabione Serce i Shen mogą powodować ospałość i trudności poznawcze. Warto jednak pamiętać, że na inteligencję wpływa także Esencja (Jing), czyli czynnik dziedziczny.
Mądrość – wywodzi się z silnego Serca i zdrowego Umysłu. Ponieważ Shen jest odpowiedzialny za percepcję i rozumienie, pozwala nam wykorzystywać wiedzę w sposób refleksyjny i mądry.
Pomysły – generowanie idei to również funkcja Umysłu. Serce i Shen odpowiadają za nasze wizje, cele i marzenia. W tym procesie ważną rolę odgrywa także Dusza Eteryczna (Hun) związana z Wątrobą.
Uczucia – to Umysł interpretuje bodźce generowane przez percepcję, dotyk, smak, nacisk i temperaturę.
Patologie umysłu (Shen)
Z punktu widzenia medycyny chińskiej Umysł jest ważną wskazówką diagnostyczną. Bez względu na to, jak chora jest osoba, jeśli jej oczy błyszczą i iskrzą, twarz jest lśniąca, lub osobowość jest w „dobrym nastroju” lub ma witalność, to Umysł (Shen) jest obecny, a powrót do zdrowia jest łatwiejszy i bardziej pewny.
Z drugiej strony, bez względu na to, jak prosta jest choroba, jeśli oczom brakuje życia lub blasku, twarz jest matowa i zamglona lub osoba nie jest zainteresowana życiem, powrót do zdrowia może być trudny, a rokowanie może być złe. Czasami w ostatnim stadium ciężkiej lub śmiertelnej choroby osoba nagle staje się czujna, bardziej pozytywna i pełna życia. Nazywa się to „fałszywym Shen”, ponieważ jest to ostatnia rozpaczliwa iskra ducha, która manifestuje się, zanim siła życiowa oddzieli się od ciała.
Ponieważ Umysł (Shen) jest ściśle związany z Sercem, nie wyróżnia się on własnymi patologiami. Zamiast tego objawy są różnicowane jako kategorie patologii Serca:
- Niedobór Krwi Serca,
- Ogień Serca
- Flegma w Sercu.
Szerzej o tych stanach patologicznych napisałam w E-booku Zdrowie to takie proste, który z całego serca polecam.
Należy pamiętać, że problemy Umysłu są problemami duchowymi i ważne w takich przypadkach są zwykłe porady życiowe, współczujące słuchanie, odpowiadanie właściwym słowem we właściwym czasie. Korzystne są afirmacje, praktyki medytacyjne, więcej zabawy, może zmiana pracy, urlop i cokolwiek innego, co przyda się do odżywienia Ducha i Serca.
